Dana 2. aprila 2013. godine u Nišu je, u okviru projekta „Ravnopravna šansa za bolje perspektive, jačanje romskog naroda u borbi protiv diskriminacije“ koji sprovodi Poverenik za zaštitu ravnopravnosti u saradnji sa Praxisom, održana tribina za pripadnike romske zajednice. Održavanje tribine je deo informativne i edukativne kampanje Poverenika za zaštitu ravnopravnosti u cilju podizanja svesti i osnaživanja osetljive društvene grupe u borbi protiv diskriminacije. Tribini su prisustvovali predstavnici organizacija čije su aktivnosti usmerene na zaštitu i pomoć marginalizovanim i isključenim društvenim grupama, pre svega pripadnicima romske zajednice.

Predstavnici kancelarije Poverenika za zaštitu ravnopravnosti predstavili su instituciju, njenu organizaciju i nadležnost, kao i sam postupak po pritužbi. Navodeći pojedinačne slučajeve na kojima su radili, nastojali su da učesnicima ukažu na razlike u ponašanjima ili aktima koji predstavljaju diskriminaciju od onih koja to nisu. U svakom slučaju, pozvali su učesnike da na pojavu kršenja prava na jednakost reaguju podnošenjem pritužbe Povereniku, čak i onda kada nisu sasvim sigurni da je u pitanju diskriminacija. Naime, prema njihovim rečima veliki broj pritužbi koje je Poverenik primio tokom 2012. godine ne odnosi se na diskriminaciju već na neke druge oblike povrede prava. U takvim situacijama, zaposleni u kancelariji Poverenika uputiće podnosioca pritužbe na nadležni organ kome je potrebno da se obrati u cilju zaštite prava. Posebno je naglašeno da je postupak pred Poverenikom besplatan, kao i da se pritužba može podneti poštom. Ukazano je i na to da je u samoj pritužbi pored navođenja povrede prava, kratkog opisa onoga u čemu se sastoji povreda i eventualno svedoka povrede prava, dovoljno još samo potpisati pritužbu da bi se po njoj moglo postupiti.

Tokom 2012. godine broj pritužbi koje su podnela lica romske nacionalnosti, odnosno broj pritužbi koje je neko drugi podneo u ime Roma je nešto veći nego u prethodnoj godini, ali i dalje zabrinjavajuće mali u odnosu na okolnost da su Romi jedna od najugroženijih društvenih grupa u Srbiji i da su svakodnevno žrtve diskriminacije. Isto tako, daleko je veći broj pritužbi koje su podnele organizacije civilnog društva u ime Roma nego sami Romi.

Predstavnica Praxisa nastojala je da upozna prisutne učesnike sa pojmom i sadržinom osnovnih ljudskih prava, kao i mehanizmima za pristup i zaštitu istih. Takođe, upoznala je učesnike sa najčešćim problemima i preprekama koje u praksi postoje, sa posebnom pažnjom na loša sistemska rešenja ili manjkavu praksu organa u postupcima za ostvarivanje prava kada su u pitanju osetljive društvene grupe, naročito Romi.

S obzirom na interaktivan karakter same tribine, svojim aktivnim učešćem prisutni su istakli otežan i veoma često onemogućen pristup osnovnim ljudskim pravima. U osnovi, smatraju da su socijalno izopšteni i obespravljeni, te da su veoma često žrtve diskriminacije na osnovu pripadnosti romskoj nacionalnoj manjini. Ipak, među samim pripadnicima romske populacije svest o njihovom pravu na jednak tretman je nizak, a često se pojava diskriminacije minimizira i predstavlja kao društveno prihvatljivo ponašanje. Razlog takve pojave je najčešće strah od odmazde za ono lice koje bi se na kršenje prava na jednakost pritužilo. 

Ministarstvo unutrašnjih poslova je aktom od 20. jula 2013. godine svim organizacionim jedinicama dalo objašnjenje o načinu postupanja po zahtevima građana za prijavu prebivališta na adresi ustanove u kojoj su trajno smešteni ili centra za socijalni rad na čijem se području nalaze. Uputstvo je doneto u cilju ujednačavanja i sinhronizovanja postupanja ustanova, odnosno centara za socijalni rad i policijskih uprava, jer je prethodni period obeležen nedoslednom primenom zakona u praksi.

Naime, uputstvom je predviđeno da referent na upravnim poslovima u policijskoj upravi/stanici, koji prima zahtev lica za prijavu prebivališta na adresi ustanove u kojoj je trajno smešten ili centra za socijalni rad na čijem se području nalazi, popunjava obrazac prijave prebivališta i utvrđuje identitet lica koje podnosi zahtev.

Nakon što utvrdi identitet lica, referent uzima izjavu tog lica na okolnosti prijave prebivališta na adresi ustanove, odnosno centra za socijalni rad i vrši provere kroz elektronske i ručne evidencije prebivališta i boravišta građana. Ukoliko se proverama izvršenim kroz navedene evidencije utvrdi da lice nema prijavljeno prebivalište ili utvrđeno boravište na teritoriji RS, potrebno je izvršiti terensku proveru činjenice stvarnog stanovanja podnosioca zahteva, kako bi se utvrdilo da isti zaista živi na teritoriji nadležne ustanove, odnosno centra za socijalni rad.

Nakon izvršene terenske provere, popunjeni obrazac prijave prebivališta se službenim putem dostavlja nadležnoj ustanovi, odnosno centru za socijalni rad na overu. Po prijemu potpisanog i pečatom overenog obrasca prijave prebivališta od strane ustanove, odnosno centra za socijalni rad, potrebno je, uz prisustvo stranke, popuniti obrazac za prijavu – odjavu prebivališta, doneti rešenje o utvrđivanju prebivališta na adresi ustanove, odnosno centra za socijalni rad i prijavu prebivališta uneti u elektronsku evidenciju prebivališta i boravišta građana.

Videti: MUP doneo nov Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta prebivališta i boravišta građana
Preuzmite: Uputstvo Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi CSR

Ministarstvo unutrašnjih poslova je aktom od 20. jula 2013. godine svim organizacionim jedinicama dalo objašnjenje o načinu postupanja po zahtevima građana za prijavu prebivališta na adresi ustanove u kojoj su trajno smešteni ili centra za socijalni rad na čijem se području nalaze. Uputstvo je doneto u cilju ujednačavanja i sinhronizovanja postupanja ustanova, odnosno centara za socijalni rad i policijskih uprava, jer je prethodni period obeležen nedoslednom primenom zakona u praksi.

Naime, uputstvom je predviđeno da referent na upravnim poslovima u policijskoj upravi/stanici, koji prima zahtev lica za prijavu prebivališta na adresi ustanove u kojoj je trajno smešten ili centra za socijalni rad na čijem se području nalazi, popunjava obrazac prijave prebivališta i utvrđuje identitet lica koje podnosi zahtev.

Nakon što utvrdi identitet lica, referent uzima izjavu tog lica na okolnosti prijave prebivališta na adresi ustanove, odnosno centra za socijalni rad i vrši provere kroz elektronske i ručne evidencije prebivališta i boravišta građana. Ukoliko se proverama izvršenim kroz navedene evidencije utvrdi da lice nema prijavljeno prebivalište ili utvrđeno boravište na teritoriji RS, potrebno je izvršiti terensku proveru činjenice stvarnog stanovanja podnosioca zahteva, kako bi se utvrdilo da isti zaista živi na teritoriji nadležne ustanove, odnosno centra za socijalni rad.

Nakon izvršene terenske provere, popunjeni obrazac prijave prebivališta se službenim putem dostavlja nadležnoj ustanovi, odnosno centru za socijalni rad na overu. Po prijemu potpisanog i pečatom overenog obrasca prijave prebivališta od strane ustanove, odnosno centra za socijalni rad, potrebno je, uz prisustvo stranke, popuniti obrazac za prijavu – odjavu prebivališta, doneti rešenje o utvrđivanju prebivališta na adresi ustanove, odnosno centra za socijalni rad i prijavu prebivališta uneti u elektronsku evidenciju prebivališta i boravišta građana.

Videti: MUP doneo nov Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta prebivališta i boravišta građana
Preuzmite: Uputstvo Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi CSR

Ministarstvo unutrašnjih poslova je donelo Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta i boravišta građana, prijavljivanju privremenog boravka u inostranstvu i povrataka iz inostranstva, pasiviziranja prebivališta i boravišta, obrascima i načinu vođenja evidencije, koji je stupio na snagu 9. avgusta 2013. godine.

U skladu sa članom 4 ovog Pravilnika, prijavu prebivališta na adresi centra za socijalni rad popunjava i overava ovlašćeno službeno lice centra za socijalni rad, dok uputstvo Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike od 19. juna 2013. godine predviđa da se postupak davanja “saglasnosti” prijavljivanja na adresi CSR pokreće po službenoj dužnosti odmah po prijemu, od strane nadležnog organa unutrašnjih poslova kod koga se vrši prijava prebivališta, dostavljenog i popunjenog obrasca.

U razgovoru sa šeficom Policijske stanice Novi Beograd, Praxis je saznao da ona smatra da je popunjavanje obrasca u nadležnosti policijskih stanica, dok službenici Centra za socijalni rad Novi Beograd tvrde da je to u nadležnosti centara za socijalni rad. Verovatno će uputstvo MUP dati jasnije smernice za postupanje policijskih stanica u postupcima prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad i konačno omogućiti da se zakonsko rešenje dosledno primenjuje u praksi.

Preuzmite:Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta i boravišta građana
Pogledati: Novo uputstvo za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi

Ministarstvo unutrašnjih poslova je donelo Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta i boravišta građana, prijavljivanju privremenog boravka u inostranstvu i povrataka iz inostranstva, pasiviziranja prebivališta i boravišta, obrascima i načinu vođenja evidencije, koji je stupio na snagu 9. avgusta 2013. godine.

U skladu sa članom 4 ovog Pravilnika, prijavu prebivališta na adresi centra za socijalni rad popunjava i overava ovlašćeno službeno lice centra za socijalni rad, dok uputstvo Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike od 19. juna 2013. godine predviđa da se postupak davanja “saglasnosti” prijavljivanja na adresi CSR pokreće po službenoj dužnosti odmah po prijemu, od strane nadležnog organa unutrašnjih poslova kod koga se vrši prijava prebivališta, dostavljenog i popunjenog obrasca.

U razgovoru sa šeficom Policijske stanice Novi Beograd, Praxis je saznao da ona smatra da je popunjavanje obrasca u nadležnosti policijskih stanica, dok službenici Centra za socijalni rad Novi Beograd tvrde da je to u nadležnosti centara za socijalni rad. Verovatno će uputstvo MUP dati jasnije smernice za postupanje policijskih stanica u postupcima prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad i konačno omogućiti da se zakonsko rešenje dosledno primenjuje u praksi.

Preuzmite:Pravilnik o postupku prijavljivanja i odjavljivanja prebivališta i boravišta građana
Pogledati: Novo uputstvo za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi

Dana 19. juna 2013. godine, Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike izdalo je novo uputstvo za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi centra za socijalni rad za lica koja ne ispunjavaju druge zakonske osnove stanovanja, s obzirom na to da prethodno uputstvo nije nudilo rešenje koje bi bilo u interesu građana.

Novo uputstvo nudi efikasnije i racionalnije rešenje za građane, ali još uvek nisu stvoreni uslovi za doslednu primenu Zakona o prebivalištu i boravištu građana (usvojenog u novembru 2011), jer se i dalje čeka da Ministarstvo unutrašnjih poslova izda uputstvo za postupanje policijskih uprava i stanica u postupcima utvrđivanja prebivališta na adresi centra za socijalni rad.

Pogledajte Uputstvo Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike za postupanje centara za socijalni rad u vezi sa prijavom prebivališta na adresi CSR

Praksa sudova koji postupaju u vanparničnim postupcima utvrđivanja vremena i mesta rođenja pravno nevidljivih lica je prilično neujednačena. Tako su pojedini sudovi postupali po zajedničkim predlozima stranaka koje imaju iste roditelje, svedoke i/ili dokaze, dok su drugi sudovi odbijali da postupe po takvim predlozima. Naime, oni su tražili od stranaka da povuku predloge u odnosu na jednog od predlagača i da, potom, podnesu nove, posebne predloge. To je dovelo do sprovođenja više postupaka za braću ili sestre, kao i do saslušavanja istih svedoka u više navrata.

Pored toga, ne treba zanemariti i činjenicu da u pojedinim slučajevima protekne više od 4 meseca od trenutka donošenja sudskog rešenja kojim se utvrđuje vreme i mesto rođenja jedne osobe do upisa u matične evidencije i izdavanja izvoda iz matične knjige rođenih. Razlog tome je što sudovi kasne ili čak propuste da nadležnom matičaru dostave sudsko rešenje kojim se utvrđuje vreme i mesto rođenja.

Na dužinu trajanja postupka utiču i greške sudija u rešenjima kojima se utvrđuje vreme i mesto rođenja, a najčešće je reč o omaškama poput pogrešno upisanih podataka o roditeljima, o nadležnoj matičnoj službi ili o bračnom stanju roditelja. Neretko se dešava da je i nakon izvršenog upisa u matične knjige rođenih neophodno da se isprave ili dopune podaci u matičnim evidencijama, jer u matičnim evidencijama ili nisu upisani nikakvi podaci o roditeljima osim imena i prezimena (u jednom slučaju, za majku je bilo upisano samo ime), ili su upisani pogrešni podaci o roditeljima. Tek nakon toga stranke mogu da pokrenu postupke za sticanje državljanstva.

Dana 21. oktobra 2013. godine, Praxis je učestvovao u Beogradu na okruglom stolu na temu Novosti u oblasti upisa u matične knjige rođenih i pribavljanja ličnih dokumenata. Okrugli sto je organizovan kao deo aktivnosti koje se sprovode na osnovu Sporazuma o razumevanju koji su potpisali Visoki komesarijat za izbeglice Ujedinjenih nacija (UNHCR), Zaštitinik građana i Ministarstvo pravde i državne uprave. Tim povodom, predstavnicima romskih udruženja i organizacija civilnog društva, romskim aktivistima, zdravstvenim medijatorkama, pedagoškim asistentima i romskim koordinatorima iz Beograda i preko 30 drugih gradova širom Srbije predstavljene su novine u oblasti upisa u matične knjige rođenih, prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad i pribavljanja ličnih dokumenata.

Pored predstavnika Praxisa, uvodničari su bili i predstavnici UNHCR, stručne službe Zaštitnika građana, kao i Uprave za upravne poslove MUP Srbije. U diskusiji je učestvovala i inspektorka na poslovima ličnih karata i prebivališta.

U toku diskusije učesnici okruglog stola su iznosili svoja saznanja o problemima sa kojima se susreću pripadnici romske populacije u pristupu ličnim dokumentima, ali i u pristupu zdravstvenoj zaštiti i socijalnim davanjima.

Većina učesnika skupa istakla je da u njihovim lokalnim sredinama mnogim Romima predstavlja problem plaćanje administrativnih troškova za pribavljanje izvoda iz matične knjige rođenih i uverenja o državljanstvu, kao i troškova za pribavljanje lične karte, te da zbog toga nemaju važeću ličnu kartu. Smatrali su da najsiromašniji, odnosno korisnici novčane socijalne pomoći treba da budu oslobođeni svih troškova u vezi sa pribavljanjem lične karte. Jedan broj učesnika iz Beograda je ukazao na teškoće na koje nailaze Romi koji žele da prijave prebivalište na adresi centra za socijalni rad.

Tokom diskusije učesnici su predstavili pojedinačne probleme i slučajeve sa terena u kojima je građanima romske nacionalnosti potrebna pravna pomoć Praxisa.

Pogledati: Zatvaranje ciklusa pravne nevidljivosti

Tokom prve godine primene Zakona o dopunama Zakona o vanparničnom postupku, na osnovu sudskog rešenja uspele su da se upišu u matičnu knjigu rođenih pojedine osobe koje su prethodno godinama bezuspešno vodile upravni postupak naknadnog upisa. Međutim, uprkos nesumnjivom značaju koji postupak utvrđivanja vremena i mesta rođenja ima za pravno nevidljiva lica, tokom prve godine primene Zakona uočene su i određene teškoće u sprovođenju ovih postupaka.

Problem predstavlja dužina samog postupka pred sudom. U jednom od slučajeva Praxisa rešenje nije doneto ni godinu dana nakon podnošenja predloga. Odugovlačenju postupaka doprinosi i to što pojedini sudovi od nadležnih organa traže da se izvrše odgovarajuće provere o licu čije se rođenje dokazuje tek nakon održanog prvog ročišta (a ponekad i drugog), iako bi ove provere trebalo zatražiti odmah po prijemu predloga.

Još veće probleme uzrokuju sudovi koji odlažu ročišta zbog toga što im u zakonom propisanom roku nije dostavljen izveštaj MUP ili drugog organa od kog su tražene provere o licu kome se utvrđuje vreme i mesto rođenja. Iako bi u takvim slučajevima trebalo da se primeni pretpostavka da o licu čije se rođenje dokazuje nema podataka, pojedini sudovi organima od kojih su tražene provere ostavljaju dodatne rokove za dostavljanje odgovora i odlažu ročišta.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti utvrdila je u postupku pokrenutom po pritužbi Praxisa i Saveza romskih organizacija „Smederevski forum“ da je nedeljni regionalni list „Naše novine“ objavljivanjem teksta „Ujed na 'romski' način“ u kome su izraženi stavovi i ideje koji su uznemiravajući i ponižavajući, povredio dostojanstvo pripadnika romske nacionalne manjine i time prekršio odredbe Zakona o zabrani diskriminacije.

Naime, u tekstu „Ujed na 'romski' način“ objavljenom u aprilu 2013. godine na naslovnoj stranici regionalnog lista „Naše novine“, a koji se bavi problemima koje građani imaju sa napadom pasa lutalica, iznete su informacije koje Rome prikazuju kao nacionalnu manjinu koja okrutno postupa prema životinjama, ubija ih i kuva im glave, a zatim sama sebi nanosi telesne povrede, sve u cilju nezakonitog pribavljanja imovinske koristi od Gradske uprave Smederevo.

Nedeljnom regionalnom listu „Naše novine“ preporučeno da povodom iznetih navoda uputi javno izvinjenje romskoj nacionalnoj manjini, da pozove na sastanak predstavnike i predstavnice Saveza romskih organizacija „Smederevski forum“ i Praxisa kako bi neposredno saznali sa kakvim se problemima romska zajednica suočava u svakodnevnom životu i kako je na njih uticao tekst ove sadržine, kao i da ubuduće ne objavljuje tekstove kojima se vređa dostojanstvo pripadnika i pripadnica romske i bilo koje druge nacionalne manjine i podržavaju predrasude prema nacionalnim manjinama.

Imajući u vidu ulogu medija u kreiranju stavova javnosti, Praxis izražava nadu da će utvrđivanje diskriminacije u ovom slučaju doprineti podizanju svesti o zabranjenim postupanjima, ali i važnosti izveštavanja na način koji razvija svest o jednakosti nacionalnih manjina i time utiče na izmenu obrazaca, običaja i prakse koji uslovljavaju stereotipe, predrasude i diskriminaciju u odnosu na romsku nacionalnu manjinu.

Za više informacija, videti saopštenje: Utvrđena diskriminacija povodom teksta objavljenog u listu „Naše novine"
Preuzmite: Intervju Jasmine Miković, zamenice izvršne direktorke za Radio Beograd 1