Ciklus savetovanja na temu dopuna Zakona o vanparničnom postupku kojima se propisuje novi postupak utvrđivanja vremena i mesta rođenja završen je 29. marta 2013. godine, održavanjem seminara za sudije koje odlučuju u vanparničnom postupku, u prvom i drugom stepenu, kao i za sudijske saradnike, u Osnovnom sudu u Nišu. Seminaru su prisustvivale sudije i sudijski saradnici iz Vranja, Prokuplja, Pirota, Leskovca i Niša.

Kroz izlaganje prisutnim učesnicima, predstavnici Tehničke grupe, formirane na osnovu Sporazuma o razumevanju koji je zaključen između Ministarstva pravde i državne uprave, Zaštitnika građana i UNHCR-a, istakli su značaj normiranja postupka utvrđivanja vremena i mesta rođenja u cilju otklanjanja pojave pravno nevidljivih lica u Srbiji. Pravnim aspektima, tumačenjem i analizom sa stanovišta praktične primene usvojenih rešenja u svom izlaganju bavio se profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu prof. dr Nikola Bodiroga.

Značajna pitanja koja su postavljena u završnom delu seminara, u okviru diskusije učesnika o novousvojenoj regulativi, bila su usmerena na mogućnost pokretanja postupka utvrđivanja vremena i mesta rođenja za lica koja nisu uspela da u upravnom postupku sprovedu obnovu upisa u matične knjige koje su nestale ili uništene na Kosovu, kao i na tretman dokaznih sredstava koja bi se u ovom postupku pojavila – pre svega isprava izdatih od strane tela međunarodne zajednice (UNMIK), kao i organa kosovske vlasti. Naime, predočeno je da je u Nišu pokrenut postupak utvrđivanja vremena i mesta rođenja za lice koje je kao dokaz podnelo ispravu izdatu od strane UNMIK-a, što je kod postupajućeg sudije izazvalo dilemu da li se predmetni postupak može voditi za lice koje poseduje dokument iz čije sadržine nedvosmisleno proizilazi da su činjenice vremena i mesta rođenja precizno utvrđene. Predstavnica Ministarstva pravde i državne uprave pokušala je da objasni problem (ne)priznavanja kosovskih isprava i naglasila je da će uskoro doći do izmena važeće podzakonske regulative, na osnovu čega će postupak utvrđivanja vremena i mesta rođenja stajati kao alternativna mogućnost na raspolaganju licima koja zbog nedostatka dokaza nisu u mogućnosti da pred organima uprave izvrše obnovu upisa u matične knjige koje su nestale ili uništene na Kosovu. Takođe, sudije su savetovane da do tada činjenice u postupku dokazuju prevashodno saslušanjem svedoka.

Pored toga, na seminaru je postavljeno i pitanje mogućnosti sprovođenja postupka u odsustvu lica o kome se radi, uz saslušanje svedoka na propisan način i po predviđenoj proceduri. Stav koji je zauzet na ovom, kao i na ranije održanim seminarima u Beogradu, Kragujevcu i Novom Sadu, sugeriše postupajućim sudijama da se prema dokazima u postupku utvrđivanja vremena i mesta rođenja treba odnositi fleksibilno, da se u vidu mora imati interes države u pogledu otklanjanja pojave pravno nevidljivih lica, odnosno značaj upisa u matičnu knjigu rođenih, pa da u tom kontekstu treba pristupati dokaznim sredstvima. Prof. dr Bodiroga izrazio je mišljenje da fizičko odsustvo lica ne bi trebalo da predstavlja prepreku za izvođenje dokaza i sprovođenje postupka na zakonom predviđen način, posebno imajući u vidu da je ovaj postupak moguće pokrenuti i radi utvrđivanja vremena i mesta rođenja lica koje je preminulo, po predlogu subjekta sa dokazanim pravnim interesom za vođenje postupka.

Diskusija je okončana konstatacijama učesnika da su tumačenja i sugestije iznete na seminaru dovoljno jasne i od izuzetne koristi za buduće postupanje sudija, ali da se otvaranje novih pitanja očekuje sa formiranjem prakse sudova u ovoj oblasti. U tom smislu, najavljen je novi ciklus seminara na istu temu za sledeću godinu.

U Matičnoj službi Opštine Savski venac uspešno je izvršen upis u matičnu knjigu rođenih jednomesečne E.Ć., čija majka nije posedovala ličnu kartu, što često predstavlja problem.

Majka deteta je interno raseljeno lice sa Kosova, koja, pored raseljeničke legitimacije, poseduje izvod iz matične knjige rođenih i uverenje o državljanstvu, dok otac deteta raspolaže urednom dokumentacijom. Dve nedelje pre upisa E.Ć. u matičnu knjigu rođenih, roditelji su pokušali da sprovedu isti postupak, ali je neposedovanje lične karte od strane majke novorođenčeta tom prilikom tretirano kao prepreka za upis deteta.

Nakon konsultacija pravnika Praxisa i zaposlenih u Matičnoj službi Savski venac, ipak se došlo do zadovoljavajućeg rešenja. Po sprovedenim proverama kod Komesarijata za izbeglice i migracije, raseljenička legitimacija poslužila je kao identifikacioni dokument, a roditelji E.Ć. su upućeni da pred nadležnim opštinskim službama daju izjave o prijavi rođenja deteta i priznanju očinstva, čemu je prisustvovao i pravnik Praxisa. Time je postupak upisa u matičnu knjigu rođenih uspešno sproveden, i to u zakonskom roku od 30 dana od rođenja deteta. Za svaku pohvalu je dobra volja postupajućih službenika da se eventualni formalnopravni nedostaci otklone  – sve u cilju zaštite pretežnijeg interesa, odnosno interesa deteta, što obično nije slučaj u situaciji kada majka ne poseduje ličnu kartu.

Povodom pritužbe koju je Praxis podneo zbog diskriminacije, odnosno segregacije romske dece u OŠ „Petar Tasić“ u Leskovcu  protiv Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja RS, Uprave za društvene delatnosti Gradske uprave grada Leskovca i navedene škole, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti donela je mišljenje sa preporukom, dana 11.03.2013. godine. Poverenica nije utvrdila diskriminaciju, ali je preporukom naložila odgovornim subjektima da zajedničkim aktivnostima i u saradnji sa predstavnicima civilnog društva, bez odlaganja, preduzmu sve mere i aktivnosti iz svoje nadležnosti, u cilju rešavanja problema segregacije, tj. prevelikog broja romske dece u odnosu na ostalu decu u OŠ „Petar Tasić“ u Leskovcu, kao i da u roku od 30 dana obaveste poverenicu o preduzetim i planiranim merama radi sprovođenja preporuke.

Diskriminacija na koju je ukazano u pritužbi posledica je činjenice da od 2011. godine isključivo deca romske nacionalnosti pohađaju OŠ „Petar Tasić“. U periodu primene tzv. „teritorijalnog principa“, odnosno obaveze roditelja da decu upisuju u najbližu školu prema mestu stanovanja, u školi je postojala mešovita struktura đaka, ali je ukidanje tog principa dovelo do stvaranja čiste romske vaspitno-obrazovne ustanove.

Povodom pritužbe koju je Praxis podneo zbog diskriminacije, odnosno segregacije romske dece u OŠ „Petar Tasić“ u Leskovcu  protiv Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja RS, Uprave za društvene delatnosti Gradske uprave grada Leskovca i navedene škole, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti donela je mišljenje sa preporukom, dana 11.03.2013. godine. Poverenica nije utvrdila diskriminaciju, ali je preporukom naložila odgovornim subjektima da zajedničkim aktivnostima i u saradnji sa predstavnicima civilnog društva, bez odlaganja, preduzmu sve mere i aktivnosti iz svoje nadležnosti, u cilju rešavanja problema segregacije, tj. prevelikog broja romske dece u odnosu na ostalu decu u OŠ „Petar Tasić“ u Leskovcu, kao i da u roku od 30 dana obaveste poverenicu o preduzetim i planiranim merama radi sprovođenja preporuke.

Diskriminacija na koju je ukazano u pritužbi posledica je činjenice da od 2011. godine isključivo deca romske nacionalnosti pohađaju OŠ „Petar Tasić“. U periodu primene tzv. „teritorijalnog principa“, odnosno obaveze roditelja da decu upisuju u najbližu školu prema mestu stanovanja, u školi je postojala mešovita struktura đaka, ali je ukidanje tog principa dovelo do stvaranja čiste romske vaspitno-obrazovne ustanove.

Gradska uprava Grada Beograda odustala je od sprovođenja iseljenja porodice Veselji iz kontejnerskog naselja Makiš 2, nakon pokretanja postupka za određivanje privremene mere pred Evropskim sudom za ljudska prava.

Praxis je 22. marta 2013. godine podneo Evropskom sudu za ljudska prava zahtev za određivanje privremene mere u skladu sa Pravilom 39 Poslovnika suda, zbog opasnosti od nastupanja povreda čl. 3 i 8 Evropske konvencije za ljudska prava (zabrana mučenja i pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života). Zahtevom je traženo da sud zabrani sprovođenje iseljenja i odvajanje porodice. U toku trajanja roka za izjašnjenje države, Sekretarijat za socijalnu zaštitu Grada Beograda doneo je 1. aprila 2013. godine odluku kojom je stavljena van snage prethodna odluka o jednostranom raskidu ugovora o korišćenju mobilne stambene jedinice. Time je prestala opasnost od nastupanja nenadoknadive štete koja je bila i osnov za pokretanje postupka za određivanje privremene mere.

Podsećanja radi, Gradska uprava Grada Beograda donela je 11. marta 2013. godine odluku o raskidu ugovora o korišćenju mobilne stambene jedinice zbog navodnog „remećenja reda i mira u naselju, izazivanja tuča u naselju, nasilnog ponašanja prema ostalim stanovnicima i nehigijene“ Đemilje Veselji. Istom odlukom ostavljen je otkazni rok od 10 dana, a nije ponuđen alternativni smeštaj niti je porodica Veselji imala na raspolaganju pravni lek. Pored toga, predstavnici socijalnih službi obavestili su porodicu Veselji da će njihovo dvogodišnje dete biti smešteno u ustanovu socijalne zaštite posle sprovođenja iseljenja.

Nevladina organizacija Praxis očekuje da će slučaj iseljenja porodice Veselji poslužiti kao opomena Gradskoj upravi Grada Beograda da promeni postupanje prema Romima u kontejnerskim naseljima i ukine diskriminatorne odredbe ugovora o korišćenju mobilnih stambenih jedinica. Kao i do sada, Praxis je spreman da pomogne nadležnim republičkim i gradskim organima u pronalaženju sistemskog rešenja radi ostvarivanja prava na adekvatno stanovanje Roma.

Za više informacija videti: Iseljenje porodice Veselji iz kontejnerskog naselja Makiš 2 - detalji slučaja

Dana 05.04.2013. godine u Kragujevcu je održana obuka o upisu u matičnu knjigu rođenih (MKR) za matičare i zamenike matičara koji vode matične knjige za matična područja gradova i opština sa teritorije Podunavskog, Braničevskog, Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog okruga, kao i za zaposlene koji obavljaju poslove državne uprave u vezi sa državljanstvom, prijavom prebivališta, odnonosno boravišta i izdavanjem ličnih karti u Ministarstvu unutrašnjih poslova i centrima za socijalni rad (CSR) iz navedenih okruga. Obuka za više od 150 učesnika organizovana je od strane Tehničke grupe, formirane na osnovu Sporazuma o razumevanju zaključenog između Ministrastva pravde i državne uprave, Zaštitnika građana i UNHCR-a, a u skladu sa Planom aktivnosti koji za cilj ima da se do 2015. godine iskoreni pojava pravno nevidljivih lica u Srbiji.

Pomoćnica ministra pravde i državne uprave i predstavnici Zaštitnika građana predstavili su aktivnosti Tehničke grupe u sprovođenju Sporazuma o saradnji, sa posebnim osvrtom na izmene zakonskog okvira i promene u pristupu aktuelnim problemima u vezi upisa u MKR do kojih je došlo pod okriljem procesa evropskih integracija. Nacionalni službenik za pravnu zaštitu u UNHCR-u u svom izlaganju je ocenio da su nova zakonodavna rešenja u skladu i sa obavezama države preuzetim ratifikacijom Konvencije o smanjenju broja lica bez državljanstva iz 1961. godine, pa je njihova primena od velikog značaja za kreiranje pravnih okvira u skladu sa zahtevima savremenih evropskih tendencija. Prisutnima je ukazano na posledice koje država snosi zbog postojanja pravno nevidljivih lica na njenoj teritoriji, kao i na postojanje administrativnih prepreka da se status ovih lica promeni, odnosno da im se omogući pristup pravima koja su garantovana Ustavom i zakonima, pa su, u navedenom kontekstu, predstavnici Praxisa izložili probleme koji se u praksi javljaju prilikom naknadnog upisa u MKR. O iskustvima rada matičara i zamenika matičara koji vode matične knjige za matična područja Grada Beograda učesnicima je govorila pomoćnica sekretara u Sekretarijatu za upravu Gradske uprave Grada Beograda iz Sektora za lična stanja građana, vođenje matičnih knjiga i izborna prava. Tema obuke bilo je i pitanje sticanja i prestanka državljanstva RS, kao i upis činjenice državljanstva u evidenciju o državljanima RS, o čemu je govorila načelnica Uprave za upravne poslove Ministarstva unutrašnjih poslova. Samostalna savetnica Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike prisutnima je predočila značaj postupanja i ulogu organa starateljstva u organizovanju porodičnopravne zaštite lica koja nisu upisana u MKR kroz primenu zakonskih rešenja u atmosferi novih normativnih tendencija.

U kontekstu novih rešenja Zakona o prebivalištu i boravištu građana (pre svega predviđanja mogućnosti prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad, za lica koja nemaju drugu mogućnost regulisanja ovog pitanja), Zakona o ličnoj karti, Zakona o vanparničnom postupku (odnosno propisivanja novog postupka utvrđivanja vremena i mesta rođenja, koji predstavlja osnov za upis u MKR), kao opštih tendencija olakšanja pristupa osnovnim statusnim pravima, učesnicima obuke je savetovano da se u svom radu vode principima hitnosti i proporcionalnosti u rešavanju, tj. da je neophodno imati u vidu da je obaveza države da obezbedi pristup pravnom subjektivitetu svim svojim građanima; novousvojenim propisima stvoren je osnov za ispunjenje navedene obaveze države, pa bi službenici u svom radu trebalo samo dosledno da ih primenjuju, sa posebnim značajem odsustva svakog vida diskriminatornog postupanja kada su u pitanju socijalno najugroženije grupacije, pre svega pripadnici romske nacionalne manjine. Skrenuta je pažnja na pritužbe koje su Zaštitniku građana upućene povodom rada pojedinih matičnih službi u postupcima naknadnog upisa; najveći broj pritužbi odnosi se na rad organa nadležnih za izmeštene matične knjige sa područja Kosova, pa su prisutnima date smernice o načinu na koji bi trebalo tretirati postupke obnove upisa, kao i naknadne upise u MKR.

U završnom delu obuke, učesnici su diskutovali o nedovoljno razjašnjenim aspektima u predmetnoj oblasti. Predstavnicima nadležnih državnih organa postavljana su pitanja o spornim detaljima novih normativnih rešenja. Između ostalog, od strane načelnice Uprave za upravne poslove MUP-a konstatovano je da se deca pravno nevidljivih roditelja mogu tretirati kao deca nepoznatih roditelja ili roditelja nepoznatog državljanstva, pa se na njih mogu primenjivati odredbe Zakona o državljanstvu RS u pogledu mogućnosti sticanja državljanstva; u kontekstu prevencije apatridije, istaknute su zakonske garancije da deca čiji su roditelji pravno nevidljivi, a koja su rođena na teritoriji RS, neće ostati bez državljanstva. Takođe, potvrđeno je da rešenje doneto u sudskom postupku utvrđivanja vremena i mesta rođenja predstavlja osnov za utvrđivanje/sticanje državljanstva, ali je istaknuta potreba za izmenama Zakona o vanparničnom postupku kojima bi se predvidelo da navedeno rešenje obavezuje i organ uprave u pogledu utvrđivanja državljanstva lica na koje se odnosi. Osim o nedovoljno jasnim pitanjima koja se tiču postupka određivanja ličnog imena pred CSR-om (predočen je stav Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike da centri jesu nadležni za određivanje ličnog imena i punoletnim licima, iako postoji prethodno izdato mišljenje ministarstva koje je u suprotnosti sa iznetim stavom), diskutovalo se i o aktuelnim teškoćama prilikom prijave prebivališta na adresi CSR-a. Ukazano je na pojedine slučajeve u kojima su službenici, nezakonitim postupanjem, onemogućavali sprovođenje ovog postupka, ali je istaknut i primer dobre prakse: Centar za socijalni rad Kraljevo u jednom slučaju uspešno je sproveo postupak prijave prebivališta na adresi CSR-a, pa je licu izdata lična karta i omogućen je pristup drugim pravima. Od strane predstavnika Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike iznete su garancije da će Romi koji žive u neformalnim naseljima moći prebivalište da prijave na adresi CSR-a na čijem području žive, što možemo oceniti kao znak dobre volje da se zakoni sprovode u skladu sa namerama zakonodavca, a posebno u skladu sa interesima zaštite ove ugrožene grupe. Iako još uvek nema pomaka u pregovorima između MUP-a i Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike povodom otklanjanja posledica neusaglašenosti podzakonske regulative, predstavnik Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike bio je izričit u stavu da će se važeći propisi, dok su na snazi, dosledno primenjivati.

Iako su mnoga pitanja i ovog puta ostala otvorena, što je posledica nedovoljne međuresorne usaglašenosti državnih organa prilikom normiranja predmetnih pitanja, ali i čestog nedostatka fleksibilnosti u postupanju nadležnih službi koja je u zadatim uslovima neretko potrebna da bi se zaštitili legitimni interesi pojedinca, ipak je uočljiv pozitivan pomak u pristupu problemu naknadnog upisa u matične knjige, kao i regulisanju drugih pitanja značajnih za zaštitu najugroženijih - stvaranje mogućnosti za pristup osnovnim dokumentima i garantovanim socioekonomskim pravima. Učesnici obuke izrazili su dobru volju da svojim postupanjem doprinesu otklanjanju pojave pravno nevidljivih lica u Srbiji, a uspeh proklamovanih ciljeva zavisiće od zalaganja svih nadležnih organa i službi, na normativnom planu, ali i na polju praktične primene usvojenih rešenja.

The eighth of April, the International Roma Day, is an opportunity to remind the public every year about an extremely difficult position of the Roma in Serbia and that the authorities express declarative support and understanding to improve their position in Serbia.

However, it is also an opportunity to point out once again that it is necessary to urgently change the practice that brings us to the fact that each year on the occasion of marking the International Roma Day, people talk about the same problems faced by the Roma community and to listen to the announcement of solving their problems again and again. Roma face unequal treatment on a daily basis and also problems in exercising their rights and social exclusion, and the Republic of Serbia does little to improve their situation and eliminate systemic obstacles to improving of their situation.

Last year we wanted to point out at three problems that threaten the lives, violate the guaranteed dignity and hinder the integration of the entire Roma community. These problems are violence against Roma men and women, living conditions and forced evictions of Roma settlements and problems of legally invisible persons. This year, we can only repeat that, in addition to many others, these problems still remain unresolved and that, except in a small part, we do not see that declarative support follows the real results aimed at improving the position of the Roma.

Hate speech and violence against the Roma community has not been reduced, while impunity or mild punishment for these offenses have not been stopped. In addition, it has been noted that some media put ethnic labels on perpetrators of criminal acts and used open hate speech against Roma, which produces anti-Roma sentiment and violence against the Roma community.

The exercise of the right to adequate housing boils down to random conducting of forced evictions of informal settlements, without any plan for the improvement of living conditions in Roma settlements and with the lack of respect for international human rights standards. Only in the second half of 2011, seven Roma settlements were evicted without any plan and based on already seen model which completely ignores the standards of adequate housing. In addition, the eviction of one more informal Roma settlement – Belvil has been announced.

Legally invisible persons cannot exercise their basic human rights this year either. They still cannot be cured, employed, registered as parents of their children, included in social welfare system or exercise other rights that are available to all other citizens of Serbia. The law that would largely solve systemic problems in exercising the right to be recognized as a person before the law is the National Assembly, but its possible adoption, with all declarative support of the state authorities, will have to wait for the new convocation of the National Assembly.

Many international organizations – treaty bodies of the United Nations, European Commission and bodies of the Council of Europe have drawn attention to the problems we were drawing to last year and we are still drawing to. However, despite all recommendations and assurances that the Republic of Serbia is genuinely committed to the respect of human rights of all citizens and improvement of the position of the Roma, the results in this and many other areas important for the improvement of the Roma position have been persistently missing.

We demand that the state take all necessary measures and without any further delay solve these problems to which human rights organizations permanently point. Declarative commitment, verbal support and vague promises of the state are not an expression of willingness to solve the problems, but to conceal and postpone their solution. We demand that the state take concrete actions and ensure measurable results of the mutual effort to improve the situation of Roma.

Coalition against Discrimination consists of: Center for Advanced Legal Studies, Civil Rights Defenders, Labris - Lesbian Human Right Organization, Anti-Trafficking Centre, Network of Committees for Human Rights in Serbia (CHRIS Network), Association of Students with Disabilities, Gayten- LGBT, Praxis and Regional Center for Minorities.

Povodom Svetskog dana Roma šaljemo najlepše želje svojim sugrađanima romske nacionalnosti.

Na današnji dan smo dužni da još jednom ukažemo na to da se mnogi Romi u Srbiji i dаlје suоčаvајu sa siromaštvom, kršenjem ljudskih prava, diskriminаciјom u оbrаzоvаnju, stаnоvаnju, zdravstvu i zаpоšlјаvаnju, kao i različitim postupanjima koja ugrožavaju njihov život, povređuju dostojanstvo i onemogućavaju integraciju. Pored toga, zabrinjavaju antiromska retorika i nasilje. Isеlјаvаnjа rоmskih pоrоdicа iz njihоvih dоmоvа, segregacija u školama, teškoće u pristupu zdravstvenom osiguranju, socijalnoj zaštiti, ličnim dokumentima, državljanstvu i prebivalištu ilustruјu njihоvu isklјučеnоst i izоlаciјu.

Srbija ne može da napreduje ukoliko deo njenog stanovništva ostane socijalno isključen i na marginama društva. Država mora da uloži značajnije napore radi donošenja i sprovođenja mera afirmativne politike kako bi omоgućila socijalnu inkluziјu Rоma i njihovu jednakost sa ostalim građanima Srbije.

Preuzmite izveštaj: Redovan godišnji izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2012. godinu

Preuzmite izveštaj: Diskriminacija u Srbiji u 2011. godini